Nepredvidivo i subverzivno

Feljton Smrt na filmu (21): Doppelgängeri: disocijativni poremećaji (1)

• 
  
  Tu je i kultno remekdjelo Oldboy (Oldeuboi, 2003) Park Chan-wooka čiji je motiv samoubojstva bazno prikriveni no istinski okidač svim kasnijim narativnim zbivanjima ovog začudnog, intenzivnog, intrigantnog, nepredvidivog, subverzivnog, nihilističnog, divergentnog, kontroverznog, nekonvencionalnog, avangardnog, brutalnog i ekscentričnog kafkijanskog, emotivnim ekstremima plodnog šokera.
  
  U njemu, kao u vrlo artaudovskom ritualno iskonskom teatru okrutnosti, gledatelj neposredno iskusuje ekstremno nasilje, no nikad samo sebi svrhom - radije ono čija magnetičnost potresa, uzdrmava i oslobađa kompresirano podsvjesno te inspirira, djelujući poput nezaboravne duhovne terapije; riječju, pružajući istinsku purificirajuću i izvankategorijsku umjetničku katarzičnost vlastitom bremenitom iskupljujućom tragičnošću (s jobovski epičnim junakom u interpretaciji maestralnog Choi Min-sika), što uistinu mogu samo vrhunska umjetnička djela. Ingeniozni Park Chan-wook svojim upečatljivim, uznemirujućim, antologijskim slikama nasilja (automutulacijama, jedenjem žive hobotnice, prekrasno koreografiranom akcijskom scenom u jednom – bočnom, vodoravnom kadru, nalik kakvoj antičkoj dugoj liniji kaligrafski dekoriranih arhitravnih frizeva ili pak evocirajući klȅčane romaničke horizontalne i uske tapiserije Oseberg i Bayeux, odnosno čak stripovsku pop-kulturalnu referencijalnost) kreira moćan unikatan klasik, bogate dramatske teksture, grozničave stampedovske emotivnosti i inteligentnog egzistencijalističkog bijesa, koji ne trpi prerade (inferiorni slabašni eko istoimenim američkim remakeom iz 2013. Spikea Leeja).
  
  
  
  Oldboy ujedno figurira i kao lučonoša tzv. mindgamera, puzzle-filmova koji počesto uz iznenađujuće obrate te repeticije, rekurzije i reverzije kronološke strukture, kao fokalizatore svojih hiperdijegetičnih narativa imaju potisnute, psihotično frakcionirane antijunake, s kvalitetom supresijske nagovještajnosti kao modularnosti svojih smislenih twistova – mahom s disocijativnim poremećajima osobnosti, traumatskim amnezijskim epizodama razvoja višestrukih ličnosti odnosno diskonektirane alter-ego rascjepe identiteta i depersonalizacija, derealizacija, deluzija intermetamorfoza, temporalnih reduplikacija, patološke heautoskopije ili Capgras sindroma, u filmu počesto izjednačenih s motivom tzv. doppelgängera. (Harbingerški dvojnik žive osobe, njegov antagonistični zli blizanac ili blizanački stranac znani je i drevni koncept tradicijskog folklora, mitova i religija mnogih kultura. „Vitalno tijelo, eterični dvojnik, perispirit ili dvostruki hodač, u književnosti (Andersenov Osjen, Poeov William Wilson) i umjetnosti (naročito ga preispituje suvremena fotografkinja Janiete Eyre) najpoznatiji kao doppelgänger (staroegipatski Ka, dvoedušnik slavenske mitologije ili manje ominozan pretkazatelj smrti - nordijski vardøger) prava je bit naših eidolonskih (astralno dvojničkih) pojavnosti.“ (K. Marić, Astronaut kao roba, FILMOVI.hr, 16. veljače 2010., http://www.filmovi.hr/index.php?p=article&id=1132)).
  
  Fantazmama dualnosti, astralnim kodovima, zrcalnim duplikatima bića kao indikatorima unificirane povezanosti svega, bezsepariranosti apsoluta ili harmsovog cisfinituma - zapravo arhetipskog prerušenog u postmoderno alegorijsko, bave se mnogi internalni goth-spookeri povijesti filma; među upečatljivijima izdvojiti valja wannabe metafizički, pulp-camp dijabolično okultni vudu noir-triler Anđelovo srce (Angel heart, 1987) Alana Parkera, tenzičnu, eluzivnu igru eliminacije à la Agatha Christie Identitet (Identity, 2003) Jamesa Mangolda, kao i vrlo zanimljivog Dvojnika (The Double, 2013) Richarda Ayoadea („Tradicijski distopizam s neizostavnim Orwellom, kao i kafkijanski motiv mehanizirane i apsurdne, sve-konzumirajuće birokracije, elementi nadrealizma, egzistencijalizma, avangardnog, poeovsko-gogoljevske arabeske (čitaj: William Wilson prvog, Kabanica drugog), evokacija atmosferičnosti Strojara (The Machinist) Brada Andersona ili recentnijeg više borroughovskog Neprijatelja (Enemy) Denisa Villeneuvea u bazi su ove vizualno superlativne interpretacije istoimena romana Dostojevskog koja inovativnim retro-futurističkim dizajnom Davida Cranka, klaustrofobičnih industrijskih zapuštenih pejzaža, jednoličnosti i turobnosti eksterijera i interijera izrazito mračne palete boja, kreira nadasve inovativnu i sugestivnu koncepciju prezentacije.
  
  
  
  Središnji motiv je pritom onaj dvojnika ili doppelgängera, toliko drag romantičarskoj književnosti, kako bi se naglasila i podcrtala važnost morala i savjesti (najpoznatiji pritom Wildeov je Dorian Grey i njegov živi dvojnik na slici). I iako bi uloga dvojnika morala biti podupiruća svome originalu (promatrajući naravno iz perspektive zdrave, filtrirajuće psihe), Ayoade graduira tenziju postupnim otežavanjem i preuzimanjem života i osobe smušenog i poslušnog protagonista upravo od ne-osobe, asertivnog smutljivca – dvojnika, vrlo slično kao u Andersenovoj Sjeni, što s jungovskog aspekta promotreno ukazuje na činjenicu kako se dva lika, koji i jesu samo psihološki dualitet i zapravo jedna osoba, blizanačke duše poput palahniuk-fincherovskog Tylera Durdena, moraju integrirati, povezati i prestati biti odvojeni, kako bi se uklonilo ono asocijalno i razorno pa tako i kod romantičara navedeni koncept psihogene šizofrene rascijepljenosti kod smrti jednog (najčešće dvojnika) može samo dovesti do smrti drugog (originala).
  
  Ipak, iako redatelj u posljednjoj trećini filma namjerno odabire nejasan i interpretativno otvoren narativan pristup, a ovakav art uradak može si tako nešto i dopustiti, nažalost labava apstrakcija i halucinogeno vrludanje film zatvaraju u hermetičnu i nepotrebnu distantnost te umanjuju njegovu početnu viziju, ostavljajući ga nedorečenim i nezaokruženim“ /K. Marić, Hermetično, FILMOVI.hr, 11. travnja 2015/).

  © Katarina Marić, FILMOVI.hr, studeni 2018. 

Piše:

Katarina
Marić